Το βυθισμένο Τζαμί | Το Φρούριο της Μπουχάρας

Στέκομαι και κοιτάζω το τζαμί στο πρωινό κρύο. Το Μαγκόκι Αττάρι είναι το αρχαιότερο χτίσμα της Μπουχάρας. Ξέφυγε της οργής των Μογγόλων και της μεγάλης πυργακιάς που ακολούθησε την εισβολή του Τεμουτζίν. Ο Αλ-Ναρσακί γράφει για το τζαμί τούτο στην Ιστορία της Μπουχάρας στα μισά του δέκατου αιώνα και εξηγεί πως χτίστηκε στα ερείπεια ενός αρχαιότερου ναού και πως το απεκάλεσαν Μαγκοκ, πάει να πει, ‘στο λάκκο’. Το Μαγκόκι Αττάρι βρίσκεται ημιβυθισμένο – χίλια χρόνια πριν, όταν έγραφε ο Ναρσακί, το έδαφος είχε ήδη υποχωρήσει. Πριν την αραβική εισβολή στον ίδιο χώρο δέσποζε ένας Ζοροαστρικός ναός και παραδίπλα υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στη Σελήνη. Μυρωδικά και μπαχάρια πωλούνταν στο παζάρι έξω από τους ναούς. Αλλά αυτές είναι αρχαίες υποθέσεις. Το τζαμί έχει επεκταθεί κι αναστηλωθεί πολλές φορές, ξεκινώντας από τον 12^ο αιώνα μέχρι τις τελευταίες εργασίες το 1930. Δε λειτουργεί πια σα λατρευτικός χώρος αλλά σα μουσείο αφιερωμένο στην υφαντουργική χαλιών. Κοιτάζω τα διάφορα κιλίμια που αντιπροσωπεύουν διάφορες Ασιάτικες τεχνοτροπίες και συνειδητοποιώ την κτηνώδη μου άγνοια. Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για τεχνικές ύφανσης, χρωματισμούς, και διακοσμητικά μοτίβα. Μου είναι αδύνατο να ξεχωρίσω ανάμεσα σε αζέρικα, πέρσικα ή ουζμπέκικα χαλιά. Βγαίνω και τραβάω γραμμή για του Φρούριο, περνώντας και πάλι την πλατεία του Πόι Καλάν.

Μια αστυνομικός της τουριστικής αστυνομίας με την πράσινη στολή στέκεται χαριτωμένη κι αξιαγάπητη κάτω από τον Πύργο της Σιωπής. Αμέσως μαγνητίζομαι και τη φωτογραφίζω. Παίρνω μια τελευταία φωτογραφία του εξαιρετικού μοντέλου μου καθώς περνά μπροστά απτο Ιγουάν του Καλάν  Τζαμιού και συνεχίζω την πορεία μου προς τη μεγάλη Κιβωτό της Μπουχάρας.

Το φρούριο είναι πελώριο, ολόκληρη τειχισμένη καστροπολιτεία. Δεσπόζει στην όαση της Μπουχάρας τουλάχιστον χίλια πεντακόσια χρόνια. Από τον 5^ο αιώνα και μετέπειτα η Κιβωτός υπήρξε η έδρα των Εμίρηδων της Μπουχάρας μέχρι που οι Ρώσοι εισέβαλαν το 1920 και ο Εμίρης Αλίμ Χαν είτε εκδιώχτηκε είτε αυτοεξορίστηκε στο Αφγανιστάν όπου και πέθανε το 1944. Ο μπολσεβίκος στρατηγός Φρούνζε διέταξε το βομβαρδισμό του κάστρου και ερείπωσε μεγάλο τμήμα του. Ωστόσο κυκλοφορεί η φήμη πως ο ίδιος ο Αλίμ Χαν διέταξε την κατεδάφιση του φρουρίου προκειμένου να μην πέσει στους Κόκκινους και κυρίως προκειμένου να μη βεβηλώσουν οι μπολσεβίκοι το χαρέμι του. Σε κάθε περίπτωση αυτή ήταν η έκτη και τελευταία φορά που η Κιβωτός έπεσε σε χέρια εχθρικά. Το εικοσάμετρο τείχος δεν προστάτεψε την πολιτεία.

Τριγυρίζω την περιφέρεια του φρουρίου και παρατηρώ τις διάφορες ενισχύσεις κι αναβαθμίσεις στις οχυρώσεις. Παρητηρώ με αρκετή δυσθυμία πως έχει στηθεί χριστουγενιάτικο δέντρο και διάφορα πανηγυρτζίδικα φουσκωτά για τα πιτσιρίκια στη βάση του τείχους στη νοτιοανατολική πλευρά. Δίπλα στη ράμπα που οδηγεί στην κεντρική είδοδο του φρουρίου, ένας Ουζμπέκος πρεσβύτερος έχει δέσει τη βακτριανή καμήλα του, ένα ήρεμο μα φιμωμένο τριχωτό χτήνος.

Ανεβαίνω τη ράμπα, εισέρχομαι στο φρούριο, κόβω εισητήριο. Καθώς συλλογίζομαι τι να πρωτοδώ με πλησιάζει ένας χλωμός άντρας με μαύρο παλτό και κασκέτο και με ρωτά αν χρειάζομαι οδηγό που μιλά εγγλέζικα. Γιατί όχι, σκέφτομαι, και προσλαμβάνω το Ραούφ να μου δείξει το κάστρο για δυόμισυ δολλάρια. Με πληροφορεί πως έχει σπουδάσει Ιστορία του Πολιτισμού και μυρίζω τη φτώχεια στην ανάσα του. Με οδηγεί γραμμή στο Τζούμα Τζαμί του οποίου οι σκαλιστοί κίονες είναι φτιαγμένοι από μαύρη οξυά Σαμαρκάνδης. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται εξαίρετα χειρόγραφα του Κορανιού με φανταστικές καλλιγραφίες. Ο Ραούφ μου εξηγεί πως οι πολιτιστικοί θησαυροί του φρουρίου της Μπουχάρας ήσαν ανέκαθεν μαγνήτες για τους μουσουλμάνους προσκηνητές και διανοούμενους που επισκέπτονταν το Εμιράτο. Μου καταλογογραφεί ονόματα που δεν έχω ξανακούσει και που με θλίψη κατανοώ πως δεν πρόκειται να ξαναθυμηθώ, καλλιτέχνες, σοφούς κι αγίους που ήρθαν από την Περσία και την αραβική έρημο, από την Κίνα και τις εσχατιές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο δεν έχω ακόμα εκβαρβαριστεί τελείως: γνωρίζω τουλάχιστον δυο μεσαιωνικούς προσκηνητές στην Κιβωτό, τον Ομάρ Καγιάμ και τον μεγάλο Αβικένα, ο οποίος έγραψε για τη βιβλιοθήκη του φρουρίου που δυστυχώς καταστράφηκε σαν άλλη Αλεξάνδρεια.

Στην περίβολο έξω από το παλάτι οι κυβερνήτες της Μπουχάρας δέχονταν απεσταλμένους από άλλα βασίλεια κι επίσημες αντιπροσωπείες. Σήμερα μπορεί κανείς να καθίσει πάνω στη ρέπλικα του θρόνου, να βάλει ψεύτικο κράνος και να κρατήσει ένα γιαταγάνι από αλουμίνιο και να παραστήσει τον Εμίρη. Θλίψη.

Κέρματα, κεραμικά, ρούχα. Η επίσημη φορεσιά του Αλίμ Χάν σε μια γυάλινη προθήκη. Ο τελευταίος εμίρης δεν ήταν αδύνατος. Σωματώδης, λέω του Ραουφ. Ναι, ναι, συμφωνεί, ήταν χοντρός ο εμίρης. Παρατηρητήρια και σταύλοι. Η ώρα ξοδεύεται. Έχω ακόμα πολλά να δω.