Τα Προμ | Σρα Σρανγκ, Άνγκορ, Καμπότζη

Έφτασα στο πελώριο και στοιχειωμένο Τα Προμ νωρίς, πριν καταφθάσουν οι ορδές.  Δυστυχώς  εκτελούνταν εργασίες αναστύλωσης, από τις πιο σοβαρές που συνάντησα στο σύνολο των ναών του Άνγκορ. Μπαίνοντας είδα γερανούς, δεκάδες εργάτες και σκαλωσιές· ανάσανα βαθιά όταν διαπίστωσα ότι οι εργασίες είχαν περιοριστεί στην περίμετρο και τις εξωτερικές στοές. Μέσα στα σπλάχνα του Τα Προμ απογοητεύτηκα από τις παράλογες και εντελώς νεοεμφανισθείσες προσθήκες – ξύλινες πλατφόρμες και κλιμακοστάσια.  

Ο Τζαγιαβάρμαν αφιέρωσε το Τα Προμ στη μητέρα του· σε μέγεθος και χαρακτήρα είναι σχεδόν πανομοιότυπο με το Πρέα Καν. Το συγκρότημα στο σύνολό του περιελάμβανε στοές, πανδοχεία και αίθουσες χορού. Στην ουσία, δεν επρόκειτο απλά για βουδιστικό μοναστήρι , αλλά για ένα τεράστιο αυτοκρατορικό και ακαδημαϊκό συγκρότημα, που στον καιρό της ακμής του ήταν τόσο πλούσιο, που ήλεγχε χιλιάδες χωριά. Στο πέρασμα των αιώνων οι ναοί παγιδεύτηκαν σ’ατέρμονη μάχη με τη ζούγκλα. Είδα γιγάντιους ογκόλιθους στοιβαγμένους δίπλα στις στοές, να περιμένουν την επόμενη φάση αναστύλωσης. Όλες οι γαλλαρίες κι οι μισοσπασμένες κολώνες ξανοίγονταν σε περίβολους, όπου κάποιοι πύργοι είχαν ερειπωθεί και καταρρεύσει και κάποιοι άλλοι στέκονταν περήφανοι απέναντι στην εισβολή της φύσης. Πελώρια καπόκ κι ινδοσυκιές στρέβλωναν και στήριζαν την τειχισμένη περίμετρο με τις ερπετοειδείς ρίζες τους.

Κινέζοι και Ρώσοι τουρίστες αφίχθησαν, με άγριες φωτογραφικές διαθέσεις και δυνατές φωνές. Προσπαθώντας να τους αγνοήσω, έκανα ασκήσεις αυτοσυγκέντρωσης μπροστά στις μεγάλες γκοπούρες: τα πέτρινα πρόσωπα τύπου Μπαγιόν είχαν πλέον αποκαθηλωθεί ή καταρρεύσει, κι οι πύλες έμοιζαν γυμνές. 

΄Ωρες αργότερα, ο οδηγός της μέρας επέμενε να με πάει  σε σωστό εστιατόριο, με τοίχους και κλιματισμό. Του είπα ν’αφήσει τ’αστεία, δεν είχα καμία διάθεση να πληρώσω γελοίες τιμές, αλλά επέμεινε λέγοντας πως στα μικρότερα φαγάδικα στην άκρη του δρόμου οι τουρίστες συνήθως τσιμπούσαν μολύνσεις και παράσιτα ή τουλάχιστον τους έπιανε ευκοίλια κι εγώ είχα ξεμείνει από αντεπιχειρήματα. Άρχισα να παζαρεύω τιμές με τον εστιάτορα και στο τέλος το ρύζι με χοιρινό που παρήγγειλα κατέληξε σε άλλο τραπέζι και μου δόθηκε το ρύζι με κοτόπουλο κάποιου άλλου κουρασμένου τύπου [ τον φαντάστηκα ως υπέρβαρο πωλητή μεταχειρισμένων αυτοκινήτων από τη Μινεσότα ]. Τότε κι ακόμη και σήμερα αστράφτει στο νου μου η βεβαιότητα ότι ήμουν ασύλληπτα πανίβλακας που μ’έπιασε οργή και γκρίνια για τέτοιες μικρολεπτομέρειες· πως λησμονώντας προνόμια και τύχη που μ’έφεραν στο Άνγκορ, σκάλωσα στα δυο έξτρα δολλάρια του μεσημεριανού. Από την άλλη, η αίσθηση ότι συχνά πέφτεις θύμα εκμετάλλευσης στα ταξίδια, σε γεμίζει χολή. Κι ο θυμός έπειτα μεταμορφώνεται σε θλίψη, όταν συλλογίζεσαι πόσο εύκολα διολισθαίνουν οι καρδιές μας προς την απληστεία.

Μικρή απόσταση από τον επόμενο ναό, σταματήσαμε για λίγο μπροστά στη μεγάλη τεχνητή λίμνη του Σρα Σρανγκ. Αιώνες πριν ένας ναός είχε καρφωθεί στο νησάκι στο κέντρο του μπαρέυ· ο οδηγός μου είπε ότι ο αυτοκράτωρ αγαπούσε το κολύμπι. Έπειτα, σε μια εντυπωσιακή επίδειξη non sequitur, με πληροφόρησε ότι στη γλώσσα των Χμερ, υπάρχουν 14 λέξεις που σημαίνουν ‘τρώω’. Αυτός που τρώει – βασιλιάς, ευγενής, ταπεινός υπήκοος – ορίζει ποιο ρήμα θα χρησιμοποιηθεί. Ύστερα, καβάλησε τη μηχανή που έσερνε το τουκ-τουκ και συνεχίσαμε στον φλεγόμενο δρόμο.